TCK 109 Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma Suçu ve Cezası (Alıkoyma): Nitelikli Haller ve Etkin Pişmanlık | Bursa Ceza Avukatı
(Giriş)
Kişi hürriyeti ve güvenliği, Anayasamız tarafından güvence altına alınmış en temel insan haklarındandır. Bu hak, bireyin dilediği yere gitme, dilediği yerde kalma ve hareket etme özgürlüğünü içerir. Bu özgürlüğün hukuka aykırı bir şekilde kısıtlanması, Türk Ceza Kanunu'nun 109. maddesinde "Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma" suçu olarak tanımlanmış ve ağır yaptırımlara bağlanmıştır. Halk arasında genellikle "alıkoyma", "kaçırma" veya "zorla bir yerde tutma" olarak bilinen bu suç, birkaç dakika süren bir engellemeden günlerce süren bir alıkoymaya kadar geniş bir yelpazedeki eylemleri kapsar.
Bu makalede, TCK 109'da düzenlenen kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunun temel ve katmanlı nitelikli hallerini, bu suç tipine özgü en önemli ceza indirimi mekanizması olan "Etkin Pişmanlık" (TCK 110) kurumunu, suçun bir şirket lehine işlenmesi durumunda ortaya çıkan "Tüzel Kişi Sorumluluğunu" (TCK 111), Yargıtay'ın bu konudaki yaklaşımını ve suçun infaz hukuku açısından sonuçlarını detaylıca inceleyeceğiz. Aile içi anlaşmazlıklardan borç-alacak meselelerine, ticari rekabetten daha ağır suçlara kadar birçok farklı senaryoda ortaya çıkabilen bu suç, Bursa'nın merkezi olan Osmangazi, Nilüfer, Yıldırım, Gürsu ve Kestel'den, sanayi ve tarım merkezleri İnegöl, Gemlik, Mudanya, Karacabey, Mustafakemalpaşa ve Orhangazi'ye, tarihi ve turistik İznik ve Yenişehir'den, dağ yöresi ilçeleri Orhaneli, Keles, Büyükorhan ve Harmancık'a kadar ilimizin tümünde adli makamların gündemine gelebilen ciddi bir suç tipidir.
BÖLÜM 1: KİŞİYİ HÜRRİYETİNDEN YOKSUN KILMA SUÇU NEDİR? (TCK m. 109)
a) Suçun Tanımı ve Korunan Hukuki Değer
Madde 109- (1) Bir kimseyi hukuka aykırı olarak bir yere gitmek veya bir yerde kalmak hürriyetinden yoksun bırakan kişiye, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir.
Bu suç, bir kişinin hareket etme özgürlüğünün, rızası dışında, hukuka aykırı bir şekilde kaldırılmasıyla oluşur. Mağdurun bir odaya kilitlenmesi, arabayla bir yerden başka bir yere zorla götürülmesi, gitmek istediği bir yerden ayrılmasına fiziken engel olunması gibi eylemlerin tamamı bu suçu oluşturur. Suçun tamamlanması için alıkoyma süresinin uzun olması gerekmez; Yargıtay kararlarına göre birkaç dakikalık bir kısıtlama dahi suçun oluşması için yeterlidir.
- Soruşturma Usulü: Bu suç, en basit halinde dahi kamu güvenliği ve kişi hürriyetine yönelik ciddi bir saldırı sayıldığından şikâyete tabi değildir ve uzlaştırma kapsamında da değildir. Savcılık, suçu öğrendiği anda re'sen soruşturma başlatır.
BÖLÜM 2: SUÇUN NİTELİKLİ (AĞIRLAŞMIŞ) HALLERİ
Kanun, suçun işleniş şekline, amacına ve mağdurun kimliğine göre cezayı katmanlı olarak artıran birçok nitelikli hal öngörmüştür.
a) Fiilin İşleniş Yöntemine Göre Ağırlaşması (TCK 109/2)
Fiilin cebir, tehdit veya hile kullanılarak işlenmesi halinde ceza artırılır.
- Ceza: 2 yıldan 7 yıla kadar hapis.
b) Cezanın Bir Kat Artırıldığı Haller (TCK 109/3)
Yukarıdaki fıkralara göre belirlenen ceza, suçun aşağıdaki hallerde işlenmesi durumunda bir kat artırılır (yani ikiye katlanır):
- a) Silahla,
- b) Birden fazla kişi tarafından birlikte,
- c) Kişinin yerine getirdiği kamu görevi nedeniyle,
- d) Kamu görevinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle,
- e) Üstsoy, altsoy veya eşe ya da boşandığı eşe karşı,
- f) Çocuğa ya da beden veya ruh bakımından kendini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı.
Örnek Hesaplama: Fail, çocuğu tehdit ederek bir arabada alıkoymuşsa; TCK 109/2'den (tehdit) örneğin 3 yıl ceza belirlenir. Mağdur çocuk olduğu için TCK 109/3-f uyarınca bu ceza bir kat artırılarak (ikiye katlanarak) 6 yıla çıkarılır.
c) Cinsel Amaçla İşlenmesi (TCK 109/5)
Suçun cinsel amaçla (cinsel saldırı, istismar vb. için bir ön hazırlık olarak) işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre belirlenen cezalar yarı oranında (1/2) artırılır.
d) Diğer Haller (Ekonomik Kayıp ve Yaralama)
- Ekonomik Kayıp (TCK 109/4): Alıkoyma nedeniyle mağdur önemli bir ekonomik kayba uğramışsa (örn: önemli bir iş anlaşmasını kaçırmışsa), faile ayrıca bin güne kadar adli para cezası da verilir.
- Ağır Yaralama (TCK 109/6): Alıkoyma sırasında kasten yaralama suçunun ağırlaşmış halleri (TCK 87) meydana gelirse, faile hem kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçundan hem de kasten yaralama suçundan ayrı ayrı ceza verilir.
BÖLÜM 3: ETKİN PİŞMANLIK (CEZA İNDİRİMİ) İMKÂNI (TCK m. 110)
Bu suç tipi için kanun koyucu, faili mağdura daha fazla zarar vermeden onu serbest bırakmaya teşvik eden çok önemli bir "etkin pişmanlık" düzenlemesi getirmiştir.
Madde 110- (1) Yukarıdaki maddede tanımlanan suçu işleyen kişi, bu suç nedeniyle soruşturmaya başlanmadan önce mağdurun şahsına zararı dokunmaksızın, onu kendiliğinden güvenli bir yere bırakacak olursa, verilecek cezanın üçte ikisine kadarı indirilir. (2) Ancak bu etkin pişmanlık hükmünün uygulanabilmesi için mağdurun bu suç nedeniyle herhangi bir malvarlığına yönelik zarar görmemiş olması ve failin herhangi bir çıkar sağlamamış olması gerekir.
- Soruşturma Başlamadan Önce Serbest Bırakma: Fail, henüz adli makamlar olaya müdahil olmadan, mağdura başka bir zarar vermeden onu kendiliğinden güvenli bir yere bırakırsa, verilecek cezada üçte ikiye (2/3) varan oranda indirim yapılır.
- Soruşturma Başladıktan Sonra Serbest Bırakma: Yargıtay uygulamasına göre, soruşturma başladıktan sonra ancak dava açılmadan önce mağdurun serbest bırakılması halinde de cezada yarıya (1/2) varan oranda indirim uygulanabilmektedir.
Bu hükmün uygulanabilmesi için, failin pişmanlığının samimi olması ve mağduru bir pazarlık sonucu veya yakalanma korkusuyla değil, kendi iradesiyle serbest bırakması gerekir.
BÖLÜM 4: TÜZEL KİŞİLERİN SORUMLULUĞU (TCK m. 111)
Eğer kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu, bir şirketin veya vakfın faaliyeti çerçevesinde, onun yararına olarak işlenirse (örn: rakip şirket çalışanının kaçırılarak ticari sırların öğrenilmeye çalışılması), faillerin ceza sorumluluğunun yanı sıra, o tüzel kişi (şirket) hakkında da faaliyet izninin iptali ve müsadere gibi güvenlik tedbirlerine hükmedilebilir.
BÖLÜM 5: YARGITAY KARARLARI VE UYGULAMADAKİ ÖNEMLİ NOKTALAR
- Sürenin Önemi: Yargıtay, suçun oluşumu için alıkoyma süresinin uzun olmasını aramaz. Mağdurun iradesi dışında çok kısa bir süre (5-10 dakika) bir yerde tutulması dahi suçun oluşması için yeterlidir.
- Rızanın Etkisi: Mağdurun bir yerde kalmaya veya bir yere gitmeye serbest iradesiyle rıza göstermesi fiili hukuka uygun hale getirir. Ancak bu rızanın hileyle alınması veya sonradan geri alınmasına rağmen failin engellemeye devam etmesi halinde suç oluşur.
- Nitelikli Hallerin Tespiti: Yargıtay, özellikle TCK 109/3'teki nitelikli hallerin (silah, birden fazla kişi, çocuğa karşı vb.) varlığını titizlikle araştırır. Zira bu haller cezayı doğrudan ikiye katladığı için davanın sonucunu kökten değiştirmektedir.
BÖLÜM 6: İNFAZ HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRME
- Suçun temel halinin (1-5 yıl) ve nitelikli hallerinin ceza aralıkları, HAGB veya erteleme gibi kurumların uygulanmasını oldukça zorlaştırmaktadır. Özellikle TCK 109/2 (2-7 yıl) ve TCK 109/3 (cezayı ikiye katlayan hal) uygulandığında hapis cezası kaçınılmaz hale gelir.
- Katmanlı artırımlar nedeniyle (örn: TCK 109/2 + 109/3 + 109/5) ceza miktarları çok yükselebilmektedir.
- Hükmedilen hapis cezasının infazı genel kurallara göre (genellikle 2/3 koşullu salıverilme oranı) yapılır.
- Etkin pişmanlık (TCK 110) hükümleri, bu ağır tablodaki en önemli istisnadır ve uygulanması halinde ceza miktarını ve dolayısıyla infaz süresini ciddi oranda azaltabilir.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
TCK 109 Kişiyi Hürriyetinden Yoksun Kılma suçu, bireyin en temel özgürlüklerinden olan hareket serbestisini hedef alan, kanun koyucu tarafından son derece ciddi ve katmanlı yaptırımlara bağlanmış bir suçtur. Suçun basit bir alıkoymadan, cinsel amaçla ve silahla bir çocuğu kaçırmaya kadar uzanan geniş bir yelpazesi vardır. Bu suç tipini diğerlerinden ayıran en önemli özelliklerden biri ise, faile pişman olup mağduru serbest bırakması için ikinci bir şans tanıyan "etkin pişmanlık" kurumudur.
Bursa'da veya Türkiye'nin herhangi bir yerinde böyle bir suçla itham edilmek veya bu suçun mağduru olmak, son derece karmaşık ve ağır sonuçlar doğurabilecek bir hukuki süreci başlatır. Nitelikli hallerin varlığının tespiti, etkin pişmanlık şartlarının oluşup oluşmadığının değerlendirilmesi ve delillerin hukuka uygun bir şekilde sunulması, bir ceza avukatının uzmanlığını ve tecrübesini gerektirir. Bu nedenle, sürecin en başından itibaren profesyonel hukuki yardım almak, hak kaybına uğramamak için atılacak en doğru adımdır.
Popüler Yazılar
İŞ KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
