TCK 120 Haksız Arama Suçu ve Cezası: Polisin Arama Yetkisi ve Sınırları | Bursa Ceza Avukatı
(Giriş)
Anayasa ile güvence altına alınan en temel haklardan biri, özel hayatın gizliliği ve kişinin maddi ve manevi varlığının dokunulmazlığıdır. Devletin, suçla mücadele amacıyla bu özel alana müdahale etmesi ise ancak kanunla belirlenmiş sıkı şekil ve şartlar altında mümkündür. Kamu görevlilerinin bu sınırları aşarak, keyfi veya hukuka aykırı bir şekilde bireylerin üstünü veya eşyasını araması, Türk Ceza Kanunu'nun 120. maddesinde "Haksız Arama" suçu olarak tanımlanmış ve yaptırıma bağlanmıştır. Bu suç, bireyi devletin gücü karşısında koruyan en önemli güvencelerden biridir.
Bu makalede, TCK 120'de düzenlenen haksız arama suçunu, suçun oluşması için gereken "hukuka aykırılık" şartının ne anlama geldiğini, bir aramanın hangi durumlarda hukuka uygun kabul edildiğini, polisin arama yetkisinin sınırlarını, Yargıtay'ın bu konudaki yaklaşımını ve suçun hukuki sonuçlarını detaylıca inceleyeceğiz. Bursa'nın en işlek caddesi olan Fatih Sultan Mehmet Bulvarı'nda bir trafik kontrolünden, Kent Meydanı'ndaki bir genel güvenlik uygulamasına veya bir adliye girişindeki güvenlik kontrolüne kadar her an karşılaşılabilecek bir durum olan arama eyleminin hukuki çerçevesini bilmek, Osmangazi, Nilüfer, Yıldırım, İnegöl, Gemlik başta olmak üzere Bursa'nın tüm ilçelerinde yaşayan vatandaşlarımızın haklarını koruması açısından büyük önem taşımaktadır.
BÖLÜM 1: HAKSIZ ARAMA SUÇU NEDİR? (TCK m. 120)
Madde 120- (1) Hukuka aykırı olarak bir kimsenin üstünü veya eşyasını arayan kamu görevlisine üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.
a) Suçun Tanımı ve Korunan Hukuki Değer
Haksız arama suçu, bir kamu görevlisinin, kanunun öngördüğü usul ve şartlara uymaksızın bir kişinin bedenini veya özel eşyalarını araştırmasıyla oluşur. Bu suçla korunan hukuki değerler, kişinin özel hayatının gizliliği, beden dokunulmazlığı ve kişi hürriyeti ve güvenliğidir.
b) Suçun Faili: Kamu Görevlisi Olma Şartı ("Özgü Suç")
Bu suç, herkes tarafından işlenebilen bir suç değildir. Failin mutlaka bir "kamu görevlisi" (polis, jandarma, bekçi, gümrük muhafaza memuru vb.) olması gerekir. Bu nedenle haksız arama suçu, hukuki niteliği itibarıyla bir **"özgü suç"**tur. Bir sivilin, bir başkasının üstünü veya eşyasını zorla araması TCK 120'yi değil, şartlarına göre kasten yaralama, cebir veya cinsel saldırı gibi başka suçları oluşturabilir.
c) Suçun Konusu: "Üst" ve "Eşya" Kavramları
- Üst: Kişinin bedeni, giysileri ve giysilerinin iç cepleri gibi vücuduna bitişik unsurlardır.
- Eşya: Kişinin üzerinde veya yanında taşıdığı, hakimiyet alanında bulunan her türlü nesnedir. Çanta, cüzdan, bavul, poşet ve en önemlisi kişinin kullandığı araç da bu kapsamda değerlendirilir.
BÖLÜM 2: ARAMANIN HUKUKA UYGUNLUK ŞARTLARI NELERDİR?
Bir aramanın "haksız" olup olmadığını anlamak için, öncelikle "hukuka uygun" aramanın şartlarını bilmek gerekir. Bir arama, ancak Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ve Polis Vazife ve Salâhiyet Kanunu (PVSK) gibi kanunlarda belirtilen koşullar altında hukuka uygun olur.
Hukuka Uygun Arama Halleri Şunlardır:
- Hâkim Kararı (CMK m. 119): Kural olarak arama, ancak hâkim kararıyla yapılabilir. Bu, en temel güvencedir.
- Gecikmesinde Sakınca Bulunan Halde Cumhuriyet Savcısının Emri: Hâkim kararının alınmasının zaman alacağı ve bu gecikmenin delillerin kaybolmasına yol açacağı acil durumlarda, Cumhuriyet savcısının yazılı emriyle de arama yapılabilir.
- Önleme Araması (PVSK m. 9): Suç işlenmesini önlemek, tehlikeleri bertaraf etmek amacıyla yapılan aramadır. Toplantı, konser, spor müsabakası gibi etkinliklerin girişlerinde, havalimanlarında veya umuma açık yerlerde, hâkim kararı veya mülki amir emriyle yapılabilir.
- Adli Arama (Durdurma ve Yakalama Sonrası): Bir suçun işlendiğine dair makul şüphe varsa, polis şüpheliyi durdurabilir. PVSK m. 4/A'ya göre, bu durdurma sırasında polis, kişinin giysileri üzerinden, tehlikeli bir madde (silah, bıçak vb.) olup olmadığını kontrol etmek amacıyla "yoklama" (kaba arama, sıvazlama) yapabilir. Bu yoklamayı aşan ve ceplere, çantaya yönelik detaylı bir arama için ise genellikle daha üst bir hukuki dayanak (savcı emri, hâkim kararı) gerekir.
- Açık Rıza: Kişinin, üzerinde veya eşyasında arama yapılmasına özgür iradesiyle ve açıkça rıza göstermesi halinde yapılan arama hukuka uygundur. Ancak baskı altında veya hukuki sonuçları tam olarak bilinmeden verilen rıza, Yargıtay tarafından geçerli kabul edilmemektedir.
Bu şartlardan hiçbiri olmadan, bir kamu görevlisinin keyfi olarak bir kişinin üstünü veya çantasını karıştırması, TCK 120'deki haksız arama suçunu oluşturur.
BÖLÜM 3: YARGITAY KARARLARI VE UYGULAMADAKİ ÖNEMLİ NOKTALAR
- "Makul Şüphe" Kavramının Sınırları: Yargıtay, polisin "makul şüphe" yorumunu keyfiliğe varmaması için denetler. Şüphenin, hayatın olağan akışına göre somut olgulara ve emarelere dayanması gerekir. Bir kişinin sadece "heyecanlı görünmesi", "polisten gözünü kaçırması" gibi soyut durumlar makul şüphe için yeterli değildir.
- Hukuka Aykırı Aramada Elde Edilen Delilin Geçersizliği: Ceza hukukunun en temel ilkelerinden biri olan "zehirli ağacın meyvesi de zehirlidir" prensibi burada devreye girer. Hukuka aykırı bir arama sonucunda elde edilen deliller (örneğin, kişinin çantasında bulunan uyuşturucu madde veya ruhsatsız silah) hukuka aykırı delil niteliğindedir ve mahkemede hükme esas alınamaz. Bu, haksız aramanın en önemli hukuki sonucudur.
- "Yoklama" ve "Arama" Farkı: Yargıtay, PVSK'daki "yoklama" yetkisinin, giysilerin üzerinden elle yapılan bir güvenlik kontrolü olduğunu, ceplerin veya çantanın içine bakmanın ise "arama" niteliğinde olduğunu ve daha sıkı şartlara tabi olduğunu vurgulamaktadır.
BÖLÜM 4: SORUŞTURMA USULÜ VE İNFAZ HUKUKU
- Şikâyet ve Uzlaştırma: Haksız arama suçu, bir kamu görevlisi tarafından temel bir hakkın ihlali niteliğinde olduğu için şikâyete tabi değildir ve uzlaştırma kapsamında değildir. Mağdur şikâyetçi olmasa veya şikâyetinden vazgeçse bile, Cumhuriyet Başsavcılığı re'sen soruşturma yürütür.
- İnfaz Hukuku:
- Suçun cezası üç aydan bir yıla kadar hapistir.
- Ceza aralığının düşüklüğü nedeniyle, bu suçtan mahkûm olan bir kamu görevlisi hakkında, adli sicili de temiz ise, en yaygın sonuçlar Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) veya Cezanın Ertelenmesi kararlarıdır.
- Bir kamu görevlisinin bu suçtan mahkûmiyet alması, hapis yatmasa bile hakkında ciddi idari ve disiplin soruşturmaları (görevden uzaklaştırma, meslekten çıkarma vb.) açılmasına neden olur.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
TCK 120 Haksız Arama suçu, devletin suçla mücadele görevi ile bireyin özel hayatının gizliliği hakkı arasındaki hassas dengeyi koruyan temel bir güvencedir. Bir aramanın hukuka uygunluğu, keyfiliğe veya kişisel takdirlere değil, kanunlarda açıkça belirtilmiş katı usul kurallarına bağlıdır. Bu kurallara uyulmaması, hem arama işlemini hukuka aykırı hale getirir, hem elde edilen delilleri geçersiz kılar, hem de işlemi yapan kamu görevlisi için cezai sorumluluk doğurur.
Bursa'da günlük hayatınızda bir polis kontrolüyle karşılaştığınızda veya bir kamu binasına girerken arandığınızda, bu işlemlerin arkasındaki hukuki çerçeveyi bilmek en temel vatandaşlık hakkınızdır. Eğer hukuka aykırı bir aramaya maruz kaldığınızı düşünüyorsanız, olayın zamanını, yerini ve görevlilerin kimlik bilgilerini (mümkünse) not ederek ve durumu bir avukata danışarak haklarınızı aramanız mümkündür. Unutulmamalıdır ki, hukuka aykırı bir arama, sadece o anlık bir rahatsızlık değil, tüm bir yargılama sürecini etkileyebilecek ciddi bir hukuki ihlaldir.
Popüler Yazılar
İŞ KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
