TCK 117 İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali Suçu ve Cezası: Zorla Çalıştırma ve Sendikal Haklar | Bursa Ceza Avukatı
(Giriş)
Anayasa ile güvence altına alınan çalışma hakkı ve özgürlüğü, bireyin hayatını idame ettirmesi, ekonomik bağımsızlığını kazanması ve topluma katkı sağlaması için vazgeçilmez bir temel haktır. Türk Ceza Kanunu, bu önemli hakkı korumak amacıyla, kişilerin çalışma özgürlüğüne yönelik her türlü müdahaleyi, sömürüyü ve baskıyı 117. maddede "İş ve Çalışma Hürriyetinin İhlali" suçu başlığı altında cezalandırmaktadır. Bu suç, bir kişinin işe girmesini veya işini yapmasını engellemekten, kişiyi kölelik benzeri koşullarda zorla çalıştırmaya ve sendikal faaliyetlere müdahale etmeye kadar uzanan çok katmanlı bir yapıya sahiptir.
Bu makalede, TCK 117'de düzenlenen dört farklı suç tipini, bu suçları ağırlaştıran nitelikli halleri (TCK 119), aralarındaki usul farklılıklarını (şikâyet/uzlaştırma), Yargıtay'ın bu konudaki yaklaşımını ve suçun infaz hukuku açısından sonuçlarını detaylı bir şekilde ele alacağız. Bursa gibi Türkiye'nin en büyük sanayi, tarım ve hizmet merkezlerinden birinde, Organize Sanayi Bölgeleri'nden (OSB) tarım arazilerine, küçük esnaftan büyük işletmelere kadar her alanda bu suçun farklı görünümleri ortaya çıkabilir. Bu nedenle Osmangazi, Nilüfer, Yıldırım, İnegöl, Gemlik, Mudanya, Karacabey, Mustafakemalpaşa başta olmak üzere Bursa'nın tüm ilçelerindeki işçi ve işverenlerin bu hukuki düzenlemeyi bilmesi büyük önem taşımaktadır.
BÖLÜM 1: İŞ VE ÇALIŞMA HÜRRİYETİNİN İHLALİ SUÇUNUN TÜRLERİ (TCK m. 117)
TCK 117, dört farklı fıkrada dört ayrı suç tipini düzenlemektedir. Her birinin unsurları, cezası ve soruşturma usulü farklıdır.
a) Çalışma Özgürlüğünün Genel Olarak Engellenmesi (TCK 117/1)
"(1) Cebir veya tehdit kullanarak ya ya hukuka aykırı başka bir davranışla, iş ve çalışma hürriyetini ihlal eden kişiye, mağdurun şikayeti halinde, altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezası verilir."
- Fiil: Bir kimsenin bir işe girmesine, bir işte çalışmasına veya mesleğini serbestçe icra etmesine cebir, tehdit veya hukuka aykırı başka bir davranışla engel olmaktır. Örnek: Rakip bir dükkânın açılmasını engellemek için sahibini tehdit etmek; bir çalışanın işe gitmesini engellemek için aracının lastiklerini patlatmak.
- Ceza: 6 aydan 2 yıla kadar hapis veya adli para cezası.
- Soruşturma Usulü: Bu fıkradaki suç, mağdurun şikâyetine bağlıdır ve uzlaştırma kapsamındadır.
b) Sömürü Yoluyla Zorla Çalıştırma (TCK 117/2)
"(2) Çaresizliğini, kimsesizliğini ve bağlılığını sömürmek suretiyle kişi veya kişileri ücretsiz olarak veya sağladığı hizmet ile açık bir şekilde orantısız düşük bir ücretle çalıştıran veya bu durumda bulunan kişiyi, insan onuru ile bağdaşmayacak çalışma ve konaklama koşullarına tabi kılan kimseye..."
- Fiil: Bu modern kölelik suçudur. Failin, mağdurun çaresizliğinden (borçluluğu, yasa dışı göçmen olması vb.) faydalanarak onu;
- Ücretsiz veya çok düşük bir ücretle çalıştırması,
- İnsan onuruna aykırı barınma veya çalışma koşullarına (sağlıksız ortamlar, aşırı uzun saatler vb.) maruz bırakmasıdır.
- Ceza: 6 aydan 3 yıla kadar hapis veya yüz günden az olmamak üzere adli para cezası.
- Soruşturma Usulü: Kamu düzenini ve insan onurunu hedef aldığı için şikâyete tabi değildir ve uzlaştırma kapsamında değildir.
c) Zorla Çalıştırma Amacıyla İnsan Nakli (TCK 117/3)
- Fiil: Bir kimseyi, yukarıdaki (2.) fıkrada belirtilen sömürü koşullarına düşürmek amacıyla tedarik etmek, bir yerden bir yere sevk etmek veya nakletmektir. Bu, zorla çalıştırma suçunun hazırlık hareketlerini de cezalandıran bir düzenlemedir.
- Ceza ve Soruşturma: Cezası ve soruşturma usulü (2.) fıkra ile aynıdır.
d) Sendikal Faaliyetlere ve Endüstriyel İlişkilere Müdahale (TCK 117/4)
- Fiil: Cebir veya tehdit kullanarak;
- İşçiyi veya işvereni ücretleri değiştirmeye veya mevcut koşullar dışında bir anlaşmayı kabule zorlamak,
- Bir işin durmasına (grev), sona ermesine veya durmanın devamına neden olmak.
- Ceza: 6 aydan 3 yıla kadar hapis.
- Soruşturma Usulü: Sendikal hakları ve çalışma barışını koruduğu için şikâyete tabi değildir ve uzlaştırma kapsamında değildir.
BÖLÜM 2: SUÇUN NİTELİKLİ HALLERİ (TCK m. 119)
TCK'nın 119. maddesi, aralarında iş ve çalışma hürriyetinin ihlali suçunun da bulunduğu bazı hürriyete karşı suçlar için ortak nitelikli haller düzenlemiştir. Buna göre, TCK 117'deki suçların;
- a) Silahla,
- b) Birden fazla kişi tarafından birlikte,
- c) Kişinin kendisini tanınmayacak bir hale koyması suretiyle, imzasız mektupla veya özel işaretlerle,
- d) Kamu görevinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle,
- e) Var olan veya var sayılan suç örgütlerinin oluşturdukları korkutucu güçten yararlanılarak,
işlenmesi hâlinde, verilecek ceza bir kat artırılır (yani ikiye katlanır).
BÖLÜM 3: YARGITAY KARARLARI VE UYGULAMADAKİ ÖNEMLİ NOKTALAR
- "Hukuka Aykırı Başka Bir Davranış" Kavramı: Yargıtay, TCK 117/1'deki bu ifadeyi, bir kimsenin çalışmasını fiilen imkânsız kılan her türlü haksız eylem olarak yorumlar. Örnek: Bir seyyar satıcının tezgâhına el koymak, bir tamircinin alet çantasını saklamak.
- "Çaresizliğin Sömürülmesi" Unsuru: Yargıtay, TCK 117/2'nin uygulanması için mağdurun özel durumunun (borçluluk, yasal statü, yaş, hastalık vb.) fail tarafından bilinerek ve bundan faydalanılarak sömürülmesini arar. Ücretin "açıkça orantısız" olup olmadığı, benzer işler için ödenen piyasa ücreti ile karşılaştırılarak belirlenir.
- Soruşturma Usullerindeki Farklılık: Uygulamada en önemli ayrım buradadır. TCK 117/1'deki suç şikâyete bağlıyken, diğer fıkralardaki suçlar (zorla çalıştırma, sendikal haklara müdahale) şikâyete bağlı değildir. Bu, mağdur şikâyetinden vazgeçse bile 2, 3 ve 4. fıkralardaki suçlarda kamu davasının devam edeceği anlamına gelir.
BÖLÜM 4: İNFAZ HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRME
- TCK 117/1 (Temel Hal): Bu fıkradaki suç, uzlaştırma kapsamında olduğundan birçok uyuşmazlık mahkemeye taşınmadan çözülebilir. Dava açılsa dahi, cezanın hafifliği ve adli para cezası seçeneği nedeniyle genellikle Adli Para Cezası, Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) veya Cezanın Ertelenmesi kararları verilir.
- TCK 117/2, 3, 4 (Diğer Haller): Bu fıkralarda ceza aralıkları daha yüksektir. Sonuç cezanın 2 yıl veya altında kalması halinde HAGB/erteleme mümkün olsa da, suçların niteliği (sömürü, kamu düzenine müdahale) nedeniyle mahkemeler hapis cezasına daha yakın durabilir.
- TCK 119'un Uygulanması Halinde: Eğer suç, TCK 119'daki nitelikli hallerden biriyle (örn: silahla veya birden fazla kişiyle) işlenirse, ceza ikiye katlanacağı için HAGB veya erteleme ihtimali ortadan kalkar ve hapis cezasının fiilen infazı kaçınılmaz hale gelir.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
TCK 117, sadece bir kişinin işe gidip gelme özgürlüğünü değil, aynı zamanda insan onuruna yakışır koşullarda, sömürülmeden ve baskı altında kalmadan çalışma hakkını da koruyan çok önemli ve kapsamlı bir maddedir. Suçun farklı fıkralarında düzenlenen eylemler, birbirinden tamamen farklı hukuki durumları ve sonuçları ifade etmektedir.
Bursa gibi emeğin ve sanayinin kalbi olan bir şehirde, iş ve çalışma hayatına ilişkin uyuşmazlıklar kaçınılmazdır. Ancak bu uyuşmazlıkların, TCK 117'de tanımlanan suçlara dönüşmemesi için hem işverenlerin hem de çalışanların hak ve yükümlülüklerini bilmesi gerekir. Böyle bir suçun mağduru olduğunuzda veya bu suçla itham edildiğinizde, eylemin hangi fıkra kapsamına girdiği, şikâyet ve uzlaştırma gibi usul kurallarının nasıl işleyeceği ve nitelikli hallerin varlığının tespiti gibi konularda, bir ceza avukatından profesyonel hukuki destek almak, hak kaybı yaşamamak için atılacak en doğru adımdır.
Popüler Yazılar
İŞ KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
