Temel Hak ve Hürriyetlerin Engellenmesi Suçları (TCK 112-115): Eğitim, Sağlık ve Siyaset | Bursa Ceza Avukatı
(Giriş)
Demokratik bir toplumun temeli, vatandaşların Anayasa ile güvence altına alınmış temel hak ve hürriyetlerini serbestçe kullanabilmelerine dayanır. Bu haklar; eğitim almaktan kamu hizmetlerinden yararlanmaya, siyasi faaliyette bulunmaktan inanç ve düşünce özgürlüğüne kadar geniş bir yelpazeyi kapsar. Türk Ceza Kanunu (TCK), bu temel özgürlüklerin "Cebir" (fiziksel güç), "Tehdit" veya "hukuka aykırı başka bir davranışla" engellenmesini, "Hürriyete Karşı Suçlar" başlığı altında ciddi yaptırımlara bağlamıştır.
Bu makalede, TCK'nın 112, 113, 114 ve 115. maddelerinde düzenlenen ve temel hakların kullanılmasını engelleyen bu özel suç tiplerini bir bütün olarak inceleyeceğiz. Her bir suçun koruduğu hukuki değeri, işleniş biçimlerini, cezalarını, Yargıtay'ın uygulamadaki yaklaşımlarını ve infaz hukuku açısından sonuçlarını karşılaştırmalı olarak ele alacağız. Bu suçlar, bir protesto sırasında Uludağ Üniversitesi kampüsüne girişin engellenmesinden, bir seçim döneminde Bursa'nın herhangi bir ilçesindeki siyasi parti çalışmasının sabote edilmesine, Bursa Şehir Hastanesi gibi bir sağlık kuruluşunda hizmetin engellenmesinden, şehrin kozmopolit yapısı içindeki farklı yaşam tarzlarına müdahale edilmesine kadar birçok farklı senaryoda karşımıza çıkabilir. Bu nedenle Osmangazi, Nilüfer, Yıldırım, İnegöl, Gemlik, Mudanya başta olmak üzere Bursa'nın tüm ilçelerinde yaşayan vatandaşlarımızın bu hukuki düzenlemeleri bilmesi büyük önem arz etmektedir.
BÖLÜM 1: SUÇLARIN ORTAK UNSURLARI: CEBİR, TEHDİT VE HUKUKA AYKIRI DAVRANIŞ
İnceleyeceğimiz suçların tamamı, ortak hareket tipleriyle işlenir. Kanun metinlerinde geçen bu kavramları anlamak, suçların çerçevesini çizmek için zorunludur.
- Cebir (TCK m. 108): Bir hakkın kullanılmasını engellemek amacıyla kişiye karşı fiziki güç kullanılmasıdır. İtme, tutma, vurma gibi bedensel müdahaleleri kapsar.
- Tehdit (TCK m. 106): Bir hakkın kullanılmasını engellemek amacıyla kişiye, gelecekte kendisine veya yakınına bir zarar verileceğinin bildirilmesidir.
- Hukuka Aykırı Başka Bir Davranış: Cebir veya tehdit niteliğinde olmasa da, bir hakkın kullanılmasını fiilen imkânsız kılan veya ciddi şekilde zorlaştıran her türlü eylemdir. Yargıtay bu kavramı geniş yorumlamaktadır. Örnek: Bir okulun kapısını zincirlemek, bir hastanenin girişine araç park ederek ambulans girişini engellemek, bir siyasi parti standının önüne barikat kurmak.
BÖLÜM 2: KORUNAN HUKUKİ DEĞERLERE GÖRE SUÇ TİPLERİ
a) Eğitim ve Öğretim Hakkının Engellenmesi (TCK m. 112)
- Korunan Değer: Anayasal bir hak olan eğitim ve öğretim özgürlüğü.
- Fiil: Cebir, tehdit veya hukuka aykırı başka bir davranışla;
- Eğitim ve öğretim faaliyetlerinin (okul, dershane, kurs vb.) engellenmesi,
- Bir kişinin eğitim ve öğretim hakkını kullanmasının (okula gitmesinin) engellenmesi,
- Öğrenci yurtlarına veya eklentilerine girilmesinin veya orada kalınmasının engellenmesi.
- Ceza: İki yıldan beş yıla kadar hapis.
b) Kamu Hizmetlerinden Yararlanma Hakkının Engellenmesi (TCK m. 113)
- Korunan Değer: Vatandaşların devlet tarafından sunulan kamu hizmetlerinden eşit ve serbestçe faydalanma hakkı.
- Fiil: Cebir, tehdit veya hukuka aykırı başka bir davranışla;
- Bir kamu faaliyetinin (yol yapımı, altyapı çalışması vb.) yürütülmesinin engellenmesi,
- Kamu hizmetlerinden (hastaneye girme, belediyede işlem yapma, adliyeye girme vb.) yararlanılmasının engellenmesi.
- Ceza: İki yıldan beş yıla kadar hapis.
- Sağlık Hizmetine İlişkin Nitelikli Hal (TCK 113/2): Engellenen hizmetin bir sağlık hizmeti olması durumunda, verilecek ceza altıda biri (1/6) oranına kadar artırılır. Bu düzenleme, özellikle sağlıkta şiddetin önlenmesi amacıyla 2022 yılında eklenmiştir.
c) Siyasi Hakların Kullanılmasının Engellenmesi (TCK m. 114)
- Korunan Değer: Demokratik toplumun temeli olan siyasi katılım özgürlüğü.
- Fiil ve Ceza (İkili Ayrım):
- Bir kişiyi cebir veya tehdit kullanarak, bir siyasi partiye üye olmaya/olmamaya, faaliyetlerine katılmaya/katılmamaya, aday olmamaya veya seçildiği görevden ayrılmaya zorlamak.
- Ceza: Bir yıldan üç yıla kadar hapis.
- Cebir, tehdit veya hukuka aykırı başka bir davranışla bir siyasi partinin faaliyetlerini (toplantı, propaganda, stant açma vb.) genel olarak engellemek.
- Ceza: İki yıldan beş yıla kadar hapis.
d) İnanç, Düşünce ve Kanaat Hürriyetinin Engellenmesi (TCK m. 115)
- Korunan Değer: Bireyin inanma, düşünme, kanaat sahibi olma ve bunlara uygun yaşama özgürlüğü.
- Fiil ve Ceza (Üçlü Ayrım):
- Bir kimseyi cebir veya tehditle, dini, siyasi, sosyal veya felsefi inançlarını açıklamaya veya değiştirmeye zorlamak ya da bunları açıklamasını engellemek.
- Dini inancın gereği olan ibadet veya ayinlerin yapılmasını cebir, tehdit veya hukuka aykırı başka bir davranışla engellemek.
- Bir kimsenin inanç veya düşüncesinden kaynaklanan yaşam tarzına (giyim, kuşam vb.) cebir, tehdit veya hukuka aykırı başka bir davranışla müdahale etmek veya değiştirmeye zorlamak.
- Ceza: Yukarıdaki üç halin tamamı için bir yıldan üç yıla kadar hapis.
BÖLÜM 3: SORUŞTURMA USULÜ VE YARGITAY UYGULAMASI
- Şikâyet ve Uzlaştırma: Bu bölümde incelenen suçların (TCK 112, 113, 114, 115) tamamı, kamu düzenini ve temel anayasal hakları ihlal etmeleri nedeniyle şikâyete tabi değildir. Savcılık, suçu öğrendiği anda re'sen (kendiliğinden) soruşturma yapar. Ayrıca bu suçlar, uzlaştırma kapsamında da değildir.
- Suçların İçtimaı: Failin, bir hakkı engellemek için işlediği fiil aynı zamanda başka bir suç oluşturuyorsa (örneğin kasten yaralama, mala zarar verme, hakaret), TCK'daki suçların birleşmesi (içtima) kuralları uyarınca fail her bir suçtan ayrı ayrı sorumlu tutulabilir.
- Kastın Varlığı: Yargıtay, bu suçların oluşumu için failin engelleme kastıyla hareket etmesini arar. Fail, eyleminin belirli bir hakkın kullanılmasını engellemeye yönelik olduğunu bilmeli ve bunu istemelidir.
BÖLÜM 4: İNFAZ HUKUKU AÇISINDAN DEĞERLENDİRME
Bu suçlar için öngörülen cezalar, eylemlerin ciddiyetini yansıtacak şekildedir.
- Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) ve Cezanın Ertelenmesi: TCK 112, 113 ve 114/2 gibi suçlarda cezanın alt sınırı 2 yıldır. Bu durumda, sanığın sicili temiz olsa dahi, mahkemenin bu kurumları uygulayabilmesi için tam olarak 2 yıl (veya daha azı mümkünse o kadar) ceza vermesi gerekir ki bu, mahkemenin takdirine bağlıdır. TCK 114/1 ve 115 gibi alt sınırı 1 yıl olan suçlarda ise bu kurumların uygulanma ihtimali daha yüksektir.
- Hapis Cezasının İnfazı: Mahkemenin 2 yılı aşan bir cezaya hükmetmesi halinde, cezanın fiilen infazı gündeme gelir. Bu suçlar için genel infaz rejimi (genellikle koşullu salıverilme oranı 2/3'tür) uygulanır.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
Türk Ceza Kanunu'nun 112. ve devamı maddeleri, demokratik toplumun işleyişi için hayati önem taşıyan temel hak ve özgürlükleri, cebir, tehdit ve benzeri zorlayıcı eylemlere karşı koruyan bir güvence mekanizmasıdır. Bu suçlar, bireysel bir haksızlığın ötesinde, kamusal düzeni ve toplumsal barışı da hedef alır.
Bursa gibi büyük ve dinamik bir şehirde, sosyal ve siyasi hayatın canlılığı içinde bu tür uyuşmazlıkların ortaya çıkması mümkündür. Bir hakkın kullanılmasının engellenmesi gibi ciddi bir suçlamayla karşı karşıya kalmak veya bu suçun mağduru olmak, karmaşık hukuki süreçleri beraberinde getirir. Suçun unsurlarının doğru tespiti, eylemin hangi kanun maddesi kapsamına girdiğinin belirlenmesi ve delillerin hukuka uygun bir şekilde değerlendirilmesi, adil bir yargılanma için hayati önem taşır. Bu nedenle, böyle bir durumda alanında uzman bir ceza avukatından hukuki destek almak en doğru ve güvenli yoldur.
Popüler Yazılar
İŞ KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
