TCK 216 Halkı Kin ve Düşmanlığa Tahrik ve Aşağılama Suçu ve Cezası: İfade Özgürlüğü ve Nefret Söylemi | Bursa Ceza Avukatı
(Giriş)
Toplumsal barış, farklı sosyal, etnik, dini ve kültürel grupların bir arada, karşılıklı saygı ve anlayış içinde yaşayabilmesiyle mümkündür. Bu barışı dinamitleyen, toplumun farklı kesimleri arasında nefret tohumları eken ve onları birbirine karşı kışkırtan veya aşağılayan ifadeler, "nefret söylemi" olarak adlandırılır ve modern ceza hukukunun en hassas ve en çok tartışılan alanlarından birini oluşturur. Türk Ceza Kanunu, bu toplumsal tehlikeye karşı, 216. maddesinde "Halkı Kin ve Düşmanlığa Tahrik veya Aşağılama" suçunu, Anayasal bir hak olan ifade özgürlüğü ile kamunun barış ve güvenliğinin korunması arasındaki ince çizgiyi çizerek özel olarak düzenlemiştir.
Bu makalede, TCK 216'da düzenlenen ve üç farklı eylemi kapsayan bu önemli kamu barışı suçunu, suçun oluşması için kanunun aradığı "açık ve yakın tehlike" veya "kamu barışını bozmaya elverişlilik" gibi kritik şartları, bu suçu basın-yayın yoluyla işlemenin ağırlaştırıcı sonuçlarını (TCK 218) ve Yargıtay ile Anayasa Mahkemesi'nin ifade özgürlüğü süzgecinden bu suçları nasıl geçirdiğini detaylıca inceleyeceğiz. Balkanlar'dan Kafkaslara, Doğu Anadolu'dan Karadeniz'e kadar Türkiye'nin dört bir yanından göç almış, farklı mezheplere, yaşam tarzlarına ve siyasi görüşlere ev sahipliği yapan Bursa gibi kozmopolit bir şehirde, toplumsal barışın ve bir arada yaşama kültürünün korunması hayati önemdedir. Osmangazi, Nilüfer, Yıldırım başta olmak üzere Bursa'nın 17 ilçesindeki her bireyin, bu suçun unsurlarını bilmesi, hem ifade özgürlüğünü doğru kullanmak hem de farkında olmadan bir nefret suçu faili olmamak adına büyük önem taşımaktadır.
BÖLÜM 1: HALKI KİN VE DÜŞMANLIĞA TAHRİK VEYA AŞAĞILAMA SUÇU NEDİR? (TCK m. 216)
Bu madde, birbirinden farklı unsurlara ve ağırlığa sahip üç ayrı suçu düzenlemektedir.
a) Halkı Kin ve Düşmanlığa Alenen Tahrik (TCK 216/1)
"...bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır."
- Fiil: Halkın; sosyal sınıf, ırk, din, mezhep veya bölge bakımından farklı özelliklere sahip bir kesimini, diğer bir kesimi aleyhine kin ve düşmanlığa alenen tahrik etmektir. Bu, suçun en ağır halidir ve aktif bir kışkırtma eylemi gerektirir.
- Kritik Şart: Suçun oluşabilmesi için, yapılan bu tahrikin "kamu güvenliği açısından açık ve yakın bir tehlikenin ortaya çıkması" zorunludur. Yani, tahrikin sadece soyut bir tehlike değil, o anki toplumsal koşullar içinde somut bir şiddet, çatışma veya kamu düzeni bozulması riski yaratması gerekir.
b) Halkın Bir Kesimini Alenen Aşağılama (TCK 216/2)
"...altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır."
- Fiil: Halkın bir kesimini; sosyal sınıf, ırk, din, mezhep, cinsiyet veya bölge farklılığına dayanarak alenen aşağılamaktır. Bu fıkra, tahrik (kışkırtma) değil, bir grubun onurunu, şerefini ve saygınlığını toplum nezdinde küçük düşürmeyi hedefler.
- Örnek: Belirli bir etnik kökene veya cinsiyete mensup tüm insanları hedef alan, onları aşağılık veya değersiz gösteren genellemeler yapmak.
c) Dini Değerleri Alenen Aşağılama (TCK 216/3)
"...altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır."
- Fiil: Halkın bir kesiminin benimsediği dini değerleri ( kutsal kabul edilen kişiler, semboller, inanç esasları, ibadet şekilleri vb.) alenen aşağılamaktır.
- Kritik Şart: Bu suçun oluşabilmesi için, yapılan aşağılayıcı eylemin "kamu barışını bozmaya elverişli olması" gerekir. Bu şart, TCK 216/1'deki "açık ve yakın tehlike" şartından daha hafiftir; fiilin toplumda gerginlik, infial ve farklı inanç grupları arasında husumet yaratma potansiyeli taşıması yeterlidir.
BÖLÜM 2: SUÇUN SINIRI: İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ VE ORTAK HÜKÜM (TCK m. 218)
a) Basın ve Yayın Yoluyla İşlenmesi (Ağırlaştırıcı Neden)
TCK 218. maddesi uyarınca, eğer TCK 216'daki suçlardan herhangi biri, gazete, dergi, radyo, televizyon veya internet (sosyal medya dahil) gibi basın ve yayın araçları kullanılarak işlenirse, verilecek ceza yarı oranına kadar artırılır.
b) Haber Verme ve Eleştiri Hakkı İstisnası (Hukuka Uygunluk Nedeni)
TCK 218'in ikinci cümlesi, ifade ve basın özgürlüğü için hayati bir güvence getirir: "...haber verme sınırlarını aşmayan ve eleştiri amacıyla yapılan düşünce açıklamaları suç oluşturmaz." Bu hüküm uyarınca, rahatsız edici, kaba, sarsıcı veya şok edici olsa dahi, bir düşünce açıklamasının veya eleştirinin, TCK 216'da tanımlanan tahrik veya aşağılama suçlarının unsurlarını (özellikle tehlike veya kamu barışını bozma elverişliliği) taşımadığı sürece ifade özgürlüğü kapsamında kaldığı kabul edilir.
BÖLÜM 3: YARGITAY VE ANAYASA MAHKEMESİ UYGULAMASI
- "Açık ve Yakın Tehlike" Kriteri: Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi, AİHM içtihatlarına paralel olarak, TCK 216/1'deki bu kriteri çok dar yorumlamaktadır. Tehlikenin soyut, varsayımsal veya uzak bir ihtimal olması yeterli değildir. İfadenin kullanıldığı bağlam, zaman, yer ve o anki toplumsal atmosfer itibarıyla şiddete yol açma veya kamu düzenini fiilen bozma yönünde somut bir risk taşıdığının ispatlanması gerekir.
- "Aşağılama" ve "Eleştiri" Ayrımı: Yargı pratiği, bir gruba yönelik ağır eleştiriler ile o grubun onurunu hedef alan aşağılama arasında bir ayrım yapar. Eleştiri, bir fikre, bir davranışa veya bir olguya yönelikken; aşağılama, o grubun doğuştan veya vazgeçilmez nitelikleri (ırk, cinsiyet vb.) üzerinden onların insanlık onurunu hedef alır.
BÖLÜM 4: SORUŞTURMA USULÜ VE İNFAZ HUKUKU
- Şikâyet ve Uzlaştırma: TCK 216'da düzenlenen suçların tamamı, doğrudan kamu barışını hedef aldığı için;
- Şikâyete tabi değildir. Savcılık, suçu öğrendiği anda re'sen (kendiliğinden) soruşturma başlatır.
- Uzlaştırma kapsamında değildir.
- İnfaz Hukuku:
- TCK 216/2 ve 216/3 (Aşağılama): Ceza aralıkları (6 ay-1 yıl) düşük olduğundan, sanığın sicili temiz ise Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) veya Cezanın Ertelenmesi kararları verilebilir.
- TCK 216/1 (Tahrik): Ceza aralığı (1-3 yıl) daha ciddidir. Bu fıkradan verilecek 2 yıl ve altındaki cezalarda HAGB/erteleme mümkün olsa da, suçun niteliği gereği mahkemeler hapis cezasına daha yakın durabilir.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
TCK 216, bir toplumun bir arada yaşama iradesini koruyan, ancak aynı zamanda ifade özgürlüğü gibi temel bir hakla doğrudan ilişkili olması nedeniyle uygulanması büyük bir hassasiyet gerektiren bir ceza normudur. Kanun, her türlü aykırı veya rahatsız edici ifadeyi değil, sadece ve sadece belirli gruarı hedef alarak kamu güvenliği için "açık ve yakın bir tehlike" yaratan veya "kamu barışını bozmaya elverişli" olan nefret söylemlerini cezalandırmayı amaçlar.
Bursa'da, sahip olduğu zengin demografik ve kültürel çeşitlilik içinde, farklılıklara saygı duymak ve ifadelerde bu hassas çizgilere dikkat etmek toplumsal huzurun devamı için bir zorunluluktur. Sosyal medyada bir anlık öfkeyle veya düşüncesizce yapılan bir paylaşım, kişiyi bu ciddi suçun sanığı haline getirebilir. Bu suçla itham edilmeniz durumunda, ifadenizin içeriği, söylendiği bağlam ve en önemlisi kanunun aradığı tehlike şartlarının oluşup oluşmadığı gibi son derece teknik ve yoruma dayalı konular, savunmanızın temelini oluşturacaktır. Bu nedenle, bu suçla ilgili bir soruşturmanın tarafıysanız, ifade özgürlüğü ve ceza hukuku alanında uzman bir avukattan hukuki destek almanız hayati önem taşır.
Popüler Yazılar
İŞ KANUNUN AMAÇ VE KAPSAMI
