TCK 343 Karşılıklılık Koşulu Nedir? Yabancı Devletlerle İlişkilere Karşı Suçlarda Mütekabiliyet | Bursa Ceza Avukatı
(Giriş)
Uluslararası ilişkiler, devletlerin egemen eşitliği ve karşılıklılık (mütekabiliyet) ilkesi üzerine kuruludur. Devletler, kendi temsilcilerine ve egemenlik sembollerine gösterilmesini bekledikleri saygıyı, genellikle diğer devletlerin temsilcilerine ve sembollerine de gösterirler. Bu diplomatik nezaket ve denge, ceza hukukuna da yansımıştır. Türk Ceza Kanunu, yabancı devlet başkanlarına, diplomatlarına ve bayrak gibi egemenlik sembollerine karşı işlenen suçlar için özel koruma hükümleri (TCK 340, 341, 342) getirmiş, ancak bu özel korumayı mutlak bir kurala bağlamamıştır. TCK'nın 343. maddesinde düzenlenen "Karşılıklılık Koşulu", bu özel korumanın ancak Türkiye Cumhuriyeti'ne aynı korumayı sağlayan devletler için geçerli olacağını belirten temel bir ilkedir.
Bu makalede, TCK 343'te düzenlenen bu kritik usul hükmünü, "karşılıklılık" veya daha hukuki terimiyle "mütekabiliyet" ilkesinin ceza hukukundaki anlamını, bu koşulun hangi suçlar için arandığını, mahkemelerin bu koşulun varlığını nasıl araştırdığını ve bu koşulun yokluğunun hukuki sonuçlarını detaylıca inceleyeceğiz. Çok sayıda fahri konsolosluğa ev sahipliği yapan ve uluslararası ilişkileri canlı olan Bursa gibi bir şehirde, bu ilkenin bilinmesi, Türkiye'nin dış ilişkilerinin hukuki temelini anlamak açısından Bursa'nın 17 ilçesindeki tüm vatandaşlar için önemlidir.
BÖLÜM 1: KARŞILIKLILIK KOŞULU NEDİR? (TCK m. 343)
Madde 343- (1) Bu bölümde yazılı hükümlerin uygulanması, karşılıklılık koşuluna bağlıdır.
a) Hükmün Tanımı ve Korunan Hukuki Değer
Bu hüküm, "Yabancı Devletlerle İlişkilere Karşı Suçlar" bölümünde yer alan suçlardan (yabancı devlet başkanına, bayrağına ve temsilcilerine karşı işlenen suçlar) dolayı bir failin yargılanabilmesi ve cezalandırılabilmesi için, mağdur olan yabancı devletin de kendi kanunlarında Türkiye Cumhuriyeti'ne ve onun temsilcilerine karşı benzer bir hukuki koruma sağlıyor olması şartını getirir.
Bu ilkeyle korunan hukuki değer, sadece Türkiye'nin dış ilişkileri değil, aynı zamanda uluslararası ilişkilerde eşitlik, onur ve devletin saygınlığıdır. Bu madde özetle der ki: "Ben senin devlet başkanına, bayrağına ve diplomatına özel bir hukuki koruma sağlıyorsam, senin de benimkine aynı korumayı sağlaman gerekir. Aksi takdirde, bu özel korumayı uygulamam."
b) Hükmün Kapsamı: Hangi Suçları Etkiler?
Karşılıklılık koşulu, TCK'nın "Yabancı Devletlerle İlişkilere Karşı Suçlar" bölümündeki şu üç suç tipi için bir ön şarttır:
- TCK 340: Yabancı Devlet Başkanına Karşı Suç
- TCK 341: Yabancı Devlet Bayrağına Karşı Hakaret
- TCK 342: Yabancı Devlet Temsilcilerine Karşı Suç
BÖLÜM 2: KARŞILIKLILIK KOŞULU UYGULAMADA NASIL İŞLER?
a) Mahkeme Tarafından Re'sen Araştırma Yükümlülüğü
Karşılıklılık koşulunun varlığı, bir "dava şartıdır." Yani, hâkim veya savcı, bu suçlarla ilgili bir soruşturma veya dava önüne geldiğinde, bu koşulun var olup olmadığını kendiliğinden (re'sen) araştırmak zorundadır. Tarafların bunu talep etmesine gerek yoktur.
b) Tespit Yöntemi: Adalet Bakanlığı ve Dışişleri Bakanlığı
Mahkeme, karşılıklılık olup olmadığını kendi başına karar veremez. Bu tespit, resmi bir prosedürle yapılır:
- Davaya bakan mahkeme veya soruşturmayı yürüten savcılık, bir yazı ile durumu Adalet Bakanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü'ne sorar.
- Adalet Bakanlığı, bu soruyu Dışişleri Bakanlığı'na iletir.
- Dışişleri Bakanlığı, diplomatik kanallar yoluyla ilgili ülkenin yasal mevzuatını ve uygulamasını araştırır.
- Araştırma sonucunda, o ülkede Türkiye'ye karşı benzer bir korumanın olup olmadığına dair resmi bir görüş oluşturulur ve bu görüş yine Adalet Bakanlığı aracılığıyla ilgili mahkemeye veya savcılığa bildirilir.
c) Karşılıklılık Yoksa Ne Olur? (En Önemli Sonuç)
Eğer Adalet Bakanlığı'ndan gelen resmi yazıda, ilgili yabancı devlet ile Türkiye arasında bu konuda bir karşılıklılık (mütekabiliyet) bulunmadığı belirtilirse;
- Fail hakkında TCK 340, 341 veya 342. maddelerden dava açılamaz.
- Eğer dava açılmışsa, davanın düşmesine karar verilir.
Önemli Not: Genel Hükümlerin Uygulanması Karşılıklılık koşulunun yokluğu nedeniyle TCK 340-342'deki özel ve ağırlaştırılmış hükümlerin uygulanamaması, failin tamamen cezasız kalacağı anlamına gelmez. Eğer failin eylemi, TCK'nın genel hükümleri kapsamında başka bir suç oluşturuyorsa, fail o suçtan yargılanır.
- Örnek: Bir yabancı diplomata görevinden dolayı saldıran bir kişinin eylemini ele alalım. Eğer o ülkeyle karşılıklılık yoksa, fail TCK 342 yollamasıyla TCK 86/3-c'deki (kamu görevlisine karşı nitelikli yaralama) ağırlaştırılmış hükümden yargılanamaz. Ancak eylemi, TCK 86/1'deki (herkese karşı işlenen basit kasten yaralama) suçunu oluşturduğu için, bu daha hafif olan genel hükümden yargılanmaya devam eder. Yani fail, "diplomata saldırdığı" için değil, "bir insana saldırdığı" için cezalandırılır.
BÖLÜM 3: YARGITAY UYGULAMASI VE ÖNEMLİ NOKTALAR
- Yargıtay'ın Katı Tutumu: Yargıtay, karşılıklılık koşulunun bir dava şartı olması nedeniyle, bu araştırma yapılmadan TCK 340, 341 veya 342'den hüküm kurulmasını mutlak bir "bozma nedeni" olarak kabul eder. Mahkemenin, bu araştırmayı yapması ve sonucunu dosyaya koyması zorunludur.
- Fiili (De Facto) ve Hukuki (De Jure) Karşılıklılık: Araştırma, sadece yabancı devletin kanunlarında benzer bir hükmün yazılı olup olmadığını değil (hukuki karşılıklılık), aynı zamanda bu hükmün fiilen uygulanıp uygulanmadığını da (fiili karşılıklılık) kapsar.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
TCK 343 Karşılıklılık Koşulu, Türk ceza hukukunun uluslararası ilişkilere saygısını ve devletlerarası eşitlik ilkesine bağlılığını gösteren, son derece önemli ve zarif bir diplomatik hükümdür. Bu madde, Türkiye'nin, kendi egemenlik haklarına ve temsilcilerine saygı göstermeyen bir devlete karşı, tek taraflı bir cömertlikle özel bir hukuki koruma sağlama yükümlülüğü altında olmadığını net bir şekilde ortaya koyar.
Bursa'da yaşayan bir vatandaş olarak, şehrimizdeki yabancı ülke temsilciliklerine ve onların sembollerine karşı saygılı olmak, hem bir misafirperverlik gereği hem de Türkiye'nin uluslararası saygınlığının bir parçasıdır. Bu suçlarla ilgili bir hukuki süreçle karşı karşıya kalmanız durumunda, davanın kaderini belirleyecek olan ilk ve en önemli adımlardan biri, bu "karşılıklılık koşulunun" var olup olmadığının resmi olarak araştırılması olacaktır. Bu tür uluslararası unsurlar içeren ve özel usul kurallarına tabi olan davalarda, sürecin en başından itibaren uzman bir avukattan hukuki destek almak hayati önem taşır.
Popüler Yazılar
Türk Medeni Kanunu Madde 11: Erginlik Kavramı ve Hukuki Sonuçları
